Zatrzymane w kadrze CDXVIII - Getto ławkowe, czyli polskie prześladowania Żydów przed II wojną światową

#1. Donald Trump z rodzicami, 1964 rok.

#2. Zamieszki w więzieniu Attica w Nowym Jorku, 10 września 1971 rok.

Bunt w więzieniu Attica to najkrwawsze zamieszki więzienne w historii Stanów Zjednoczonych. To też jeden z najbardziej znanych i znaczących punktów zapalnych ruchu na rzecz praw więźniów. Osadzeni uskarżali się na złe traktowanie, bicie, brak szacunku, brutalność i lekceważenie ze strony pracowników zakładu, ale też na prześladowanie ze strony gubernatora, czy… sądów. Spisany został manifest, obejmujący 27 skarg, a zarazem żądań, które dotyczyły między innymi poprawy warunków sanitarnych (w tym częstszych niż jedna w tygodniu kąpieli i większych niż jedna rolka miesięcznie przydziałów papieru toaletowego), lepszej opieki zdrowotnej, prawa do odwiedzin. 1281 spośród około 2200 mężczyzn osadzonych w Attica Correctional Facility w Attica w stanie Nowy Jork wszczęło zamieszki i przejęło kontrolę nad więzieniem, biorąc 42 pracowników jako zakładników.
W ciągu następnych czterech dni negocjacji władze zgodziły się na sporą część żądań, ale nie zgodziły się na przyznanie całkowitej amnestii ze strony prokuratury karnej za przejęcie więzienia oraz na usunięcie naczelnika więzienia.
Policja stanowa podjęła próbę siłowego odzyskania kontroli nad więzieniem. Gdy rebelia dobiegła końca podsumowano straty. Zginęły co najmniej 43 osoby, w tym 10 strażników i pracowników cywilnych oraz 33 więźniów. Gubernator Rockefeller, który odmówił spotkania z więźniami podczas buntu, stwierdził, że więźniowie „dokonali zabójstw z zimną krwią, którymi zresztą grozili władzy od samego początku”
W wyniku buntu nowojorski system więzienny wprowadził zmiany w celu zaspokojenia niektórych żądań więźniów, zmniejszenia napięcia w systemie i zapobieżenia takim incydentom w przyszłości.
O buncie w Attice powstały trzy duże filmy, a John Lennon skomponował piosenkę "Attica State". Ironią losu stało się, że jego zabójca, 25-letni Mark Chapman do dziś dnia odbywa wyrok dożywotniego więzienia właśnie w więzieniu w Attice...

#3. Senator George McGovern patrzy na gruzy wysadzonego klubu nocnego, Sajgon, 15 września 1975 rok.

Eksplozja budynku pozbawiła życia 15 osób, a 57 zostało rannych. Policja oskarżyła partyzantów Vietcongu o zamach bombowy. Z kolei lokalni mieszkańcy twierdzili, że bomba została podłożona przez żołnierzy Armii Republiki Wietnamu, ponieważ klub im nie zapłacił haraczu. Armia rzekomo zajmowała się prostytucją, handlem narkotykami, hazardem i miała pod kontrolą wiele nocnych klubów w Sajgonie.

#4. Willem Arondeus podczas wakacji na wyspie Urk, 1921 rok.

Willem Johan Cornelis Arondeus urodził się w Naarden jako najmłodszy syn amsterdamskiego handlarza paliwem. Często uważany za kolebkę praw LGBT, Amsterdam dekryminalizował homoseksualizm w 1811 roku, ale restrykcyjne przepisy wciąż zakazywały homoseksualizmu na początku XX wieku. Na tle swojej seksualności Willem często wdawał się w kłótnie i awantury ze swoimi konserwatywnymi rodzicami. Odmówił ukrywania swojej tożsamości i opuścił dom w tym roku w wieku 17 lat, zrywając więzi z rodziną.
W związku ze swoją nową sytuacją życiową Arondeus musiał podjąć się pracy. Rozwijał swój talent malarski pracując jako ilustrator, projektant plakatów oraz malował olbrzymie murale na ścianach holenderskich budynków. Wydał także dwie nowele, jednakże większość jego prozy i wierszy nie doczekała się publikacji.
W maju 1940 roku Niemcy zajęły Holandię, a Arondeus dołączył do ruchu oporu. Wpierw zajmował się wydawaniem podziemnej prasy. W 1942 roku los zetknął go z Gerritem van der Veenem. W ruchu oporu Gerrit specjalizował się w fałszowaniu dowodów tożsamości. W rezultacie Arondeus zaangażował się również w tworzenie fałszywych dokumentów dla Żydów i homoseksualistów prześladowanych przez nazistowskich okupantów.
Samo podrabianie dokumentów było proste. Problem pojawiał się, gdy dochodziło do ich weryfikacji na podstawie list meldunkowych w Miejskim Urzędzie Ewidencji Ludności. Wtedy szybko dochodziło do dekonspiracji delikwenta, który tym samym narażał się na śmierć. Arondeus i van der Veen wraz z kilkoma współpracownikami opracowali plan zniszczenia urzędu rejestracyjnego.
Ich atak, który miał miejsce 27 marca 1943 roku zakończył się częściowym sukcesem. Udało się zniszczyć około 800 tysięcy kart osobistych, co stanowiło 15% wszystkich zapisów oraz odzyskać 600 czystych kart i 50 000 guldenów. Budynek został wysadzony w powietrze. Podczas aktu sabotażu nikt z ruchu oporu nie został złapany.
Z powodu donosu nieznanego zdrajcy Arondeus został aresztowany 1 kwietnia 1943 roku. Odmówił wydania reszty swojego zespołu, ale znaleziono jego notatnik, w wyniku czego większość grupy została aresztowana.18 czerwca 1943 roku Arondeus został osądzony i skazany na śmierć wraz z 13 innymi mężczyznami, którzy brali udział w akcji.
Ardoneus przyznał się do winy i wziął na siebie całą odpowiedzialność, co być może uratowało życie dwóm młodym lekarzom, którym oszczędzono egzekucji i zamiast tego wydano wyroki pozbawienia wolności. Przed egzekucją Arondeus upewnił się, że opinia publiczna będzie świadoma, że on i dwóch innych mężczyzn w grupie, Bakker i Brouwer, są gejami, prosząc przyjaciela i swojego prawnika: „Powiedz ludziom, że homoseksualiści są odważni!”

#5. Połączenie kolei ze wschodu i zachodu, USA, 1895 rok.

#6. Stewardessa na pokładzie samolot należącego do Lufthansy serwuje pasażerom piwo z beczki, lata 60. XX wieku.

#7. Zdjęcie lotnicze z 1967 roku pokazuje odpady przemysłowe spływające rzeką Cuyahoga i wpływające do jeziora Erie, Cleveland w stanie Ohio.

Od 1868 roku co najmniej 13 pożarów na rzece Cuyahoga zostało zauważonych i zgłoszonych lokalnej administracji. Największy pożar rzeki miał miejsce w 1952 roku i spowodował szkody o wartości ponad miliona dolarów, głównie w łodziach, moście i budynku biurowym nad rzeką.
Sytuacja zaczęła się zmieniać pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku, kiedy nowy burmistrz Carl Stokes zatwierdził budżet 100 milionów dolarów na rekultywację rzek w Cleveland. Następnie burmistrz wykorzystał okazję, jaką był wybuch kolejnego pożaru 22 czerwca 1969 roku (pożar został wywołany iskrą z przejeżdżającego wagonu kolejowego, która zapaliła plamę ropy na wodzie), aby sprowadzić reporterów nad rzekę i zwrócić uwagę na ten "palący problem". Pożar w 1969 roku spowodował szkody w wysokości "zaledwie" około 50 000 USD, głównie na sąsiednim moście kolejowym i pomimo wysiłków burmistrza Stokesa nie uznano go za ważną wiadomość w mediach z Cleveland. Ponadto reportom nie udało się zdążyć na czas, by zrobić jakiekolwiek dobre zdjęcie. Strażacy ugasili pożar szybko i sprawnie w ciągu zaledwie pół godziny od jego wybuchu.
Jednakże incydent ten zwrócił uwagę reportera z magazynu Time, który użył dramatycznego zdjęcia z największego pożaru z 1952 roku. W artykule opisano Cuyahoga jako rzekę, która „raczej cieknie, niż płynie” i w której człowiek „nie tonie, ale rozpada się”
Artykuł zainicjował nową sekcję „Środowisko” w magazynie Time i zyskał szerokie grono czytelników. Wydanie to, w którym znalazł się ów reportaż, cieszyło się w USA wielką popularnością, ponieważ zamieszczono w nim także relacje astronautów Neila Armstronga i Buzza Aldrina z lądowania na Księżycu podczas misji Apollo 11, a twarz senatora Teda Kennedy'ego znalazła się na okładce po incydencie w Chappaquiddick, w którym utonęła pasażerka jego samochodu Mary Jo Kopechne.
Powstały różne komisje, zaczęto przeprowadzać badania, wdrażać plany, zatwierdzać budżety i finalnie powstał plan ratowania rzeki Cuyahoga. Od tego czasu rzeka była intensywnie oczyszczana dzięki wspólnym wysiłkom władz miasta Cleveland i Agencji Ochrony Środowiska Ohio. W 2019 roku stowarzyszenie ochrony rzek American Rivers nazwało Cuyahoga „Rzeką Roku” na cześć „50 lat walki o odrodzenie środowiska”.

#8. Autostrada Kobe-Osaka przewrócona na bok we wschodnim Kobe w Japonii w następstwie wielkiego trzęsienia ziemi z 17 stycznia 1995 roku.

#9. Samolot rozbił się o dach budynku mieszkalnego podczas lotu pokazowego, Piotrogród, 1 maja 1918 rok.

#10. Grupa dziewcząt na treningu samoobrony. Wszystkie ubrane są, nie wiedzieć czemu, w kostiumy kąpielowe, a niektóre mają także czepki kąpielowe na głowach. Zdjęcie zrobione przez Williama A. Price na początku XX wieku.

#11. Vesna Vulovic pozuje przed samolotem JAT DC9, 1972 rok.

Vesna była jugosłowiańską stewardessą, która przeżyła upadek z wysokości 10160 metrów. Samolot, w którym leciała, uległ awarii w skutek wybuchu bomby na pokładzie.
Katastrofa lotu 367 wydarzyła się 26 stycznia 1972 roku nad Srbską Kamenicą w Czechosłowacji. Przyczyna wybuchu nie została definitywnie wyjaśniona, ale podejrzewa się, że była nią bomba, podłożona przez chorwackich terrorystów spod znaku ustaszy. Eksplozja rozerwała maszynę w locie na dwie części, zaś Vulović ocalała jako jedyna spośród 28 osób znajdujących się wówczas w samolocie (22 pasażerów i 6 członków załogi).
Inna teoria, ale taka już nieoficjalna, mówi o tym, że samolot został omyłkowo zestrzelony przez czechosłowackie samoloty bojowe. Wymyślono "na szybko" historię z cudownie ocalałą stewardessą Vukovic i właśnie ten temat skupił na sobie uwagę mediów.
Sama Vesna po katastrofie, w wyniku m.in. zmiażdżenia kręgu, była przez jakiś czas sparaliżowana od pasa w dół. Po operacji odzyskała zdolność chodzenia i wróciła do pracy w JAT. Tym razem już za biurkiem...
W 1985 roku Vulović została wpisana do Księgi Rekordów Guinnessa jako osoba, która przeżyła upadek bez spadochronu z największej wysokości. Nagrodę wręczył jej osobiście sam Paul McCartney.

#12. Russell Crowe i Joaquin Phoenix na planie filmu Gladiator, 1999 rok.

#13. Budowa linii londyńskiego metra Central line, 1898 rok. Linię oddano do użytku w 1900 roku.

#14. Dominic Monaghan (Merry), Billy Boyd (Pippin) i Elijah Wood (Frodo Baggins), 2003 rok.

#15. Michael Fay po opuszczeniu singapurskiego więzienia w Queenstown, czerwiec 1994 rok.

Amerykanin Michael Fay skazany na sześć uderzeń drewnianą laską w pośladki przez sąd w Singapurze w 1994 roku za kradzież i wandalizm 18 samochodów w ciągu dziesięciu dni we wrześniu 1993 roku. Fay przyznał się do winy, ale później twierdził, że został celowo wprowadzony w błąd. Rzekomo poinformowano go, że takie przyznanie zwolni go od kary chłosty. Twierdził, że jego zeznanie jest fałszywe, że nigdy nie niszczył żadnych samochodów, a jedynym przestępstwem, jakie popełnił, była kradzież znaków drogowych.
Chociaż chłosta jest rutynowym wyrokiem sądowym w Singapurze, sprawa Fay'a wzbudziła kontrowersje i była szeroko omawiana w mediach w Stanach Zjednoczonych, ponieważ była to pierwsza sądowa kara cielesna dotycząca obywatela amerykańskiego Liczba uderzeń została ostatecznie zmniejszona z sześciu do czterech po tym, jak urzędnicy Stanów Zjednoczonych zażądali złagodzenia kary. Wyrok został wykonany 5 maja 1994 roku.

#16. Mobilizacja wojsk szwajcarskich w Lozannie w 1939 roku, w oczekiwaniu na możliwy atak Wehrmachtu.

#17. Nikita Chruszczow podczas „kampanii kukurydzianej”, 1959 rok.

Chruszczow, ówczesny radziecki przywódca, będąc na jednej z amerykańskich farm zachwycił się kukurydzą. Do tego stopnia, że po powrocie do Związku Radzieckiego nakazał sadzić kukurydzę we wszystkich regionach - nawet tam gdzie ze względu na warunki klimatyczne nie mogła ona rosnąć.
Chruszczow uważał, że dzięki niej uda się rozwiązać problemy żywnościowe Związku Radzieckiego - co, oczywiście, okazało się złudne. W owym okresie szczytem patriotyzmu obywateli Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich było hodowanie kukurydzy w doniczkach w mieszkaniach.

#18. Peryferia powstającej stolicy Grecji, Aten i ruiny Partenonu (świątyni zbudowanej w latach 447 - 432 przed naszą erą na Akropolu ateńskim), Królestwo Grecji, ok 1869 roku.

#19. Rosyjska piechota na wzgórzu w Mandżurii podczas wojny rosyjsko-japońskiej, 1905 rok.

#20. Demonstracja polskich studentów, członków Obozu Narodowo-Radykalnego, domagająca się przymusowej segregacji studentów żydowskich na Politechnice Lwowskiej. Napis na banerze: „Dzień bez Żydów” i „Żądamy urzędowego getta”. Lata 30. XX wieku.

Getto ławkowe to forma dyskryminacji Żydów wprowadzona na polskich uczelniach w latach 30. XX wieku. Polegała na wydzieleniu części sali lekcyjnej lub wykładowej i przeznaczeniu jej dla studentów pochodzenia żydowskiego, którzy nie mieli prawa dowolnego wybierania miejsc. Pod wpływem endeckich nacjonalistycznych organizacji młodzieżowych (m.in. Młodzieży Wszechpolskiej i ONR) rektorzy wielu polskich szkół wyższych utworzyli tzw. getta ławkowe, które były jednym z przejawów pogarszających się stosunków polsko-żydowskich i nasilającego się antysemityzmu w środowiskach akademickich. W salach wykładowych wyznaczano ławki, w których musieli siedzieć studenci żydowskiego pochodzenia.
W październiku 1937 roku oficjalną zgodę na tworzenie takich gett wyraził minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego (sic!). Getta zostały wprowadzone na niektórych największych polskich uczelniach, m.in. Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytecie i Politechnice w Warszawie czy Szkole Głównej Handlowej.

W poprzednim odcinku