Największe fake newsy ostatniego tygodnia - nie dajcie się nabrać

#1. To zdjęcie nie przedstawia Antoniego Macierewicza w Smoleńsku

To zdjęcie z podpisem „Rozpacz po wypadku lotniczym w Smoleńsku” opublikowano na Facebooku 20 kwietnia i bardzo szybko zebrało ponad 2 tys. udostępnień. Przedstawia ono Antoniego Macierewicza i Roberta Smolenia w restauracji, a podpis sugeruje, że zdjęcie wykonano po katastrofie lotniczej 10 kwietnia 2010 roku w Smoleńsku.

W rzeczywistości zdjęcie opublikowano 4 lutego 2005 roku w serwisie Interia.pl. Powstało w czasie spotkania Antoniego Macierewicza (wtedy posła Ruchu Katolicko-Narodowego) i Roberta Smolenia (ówczesnego posła Sojuszu Lewicy Demokratycznej) w ramach cyklu „Obiady czwartkowe INTERIA.PL”. Jak podaje serwis, organizowane one były w warszawskiej restauracji Chianti.

#2. Mężczyzna z pokładu spadającego samolotu śle pożegnanie dla ciężarnej żony? Ta rozmowa jest fikcją

„Proszę, żebyś była silna dla naszej córeczki” - takie pożegnanie miał przekazać dyspozytorce numeru alarmowego mężczyzna z pokładu spadającego samolotu. Rozmowa opublikowana na TikToku została szeroko rozpowszechniona przez wzruszonych internautów, ale jest fikcją.

Nagranie audio pojawiło się na profilu jednej z polskich tiktokerek. Słychać na nim, jak mężczyzna dzwoni na numer alarmowy, pyta, czy rozmowa jest nagrywana, podaje swoje dane, numer lotu i mówi, że samolot zaraz się rozbije, po czym prosi, aby przekazać jego żonie wiadomość. W tle słychać hałas i krzyki ludzi. Przekaz kończy się na słowach „Proszę, żebyś była silna dla naszej córeczki i powiedz jej...” - po czym sygnał się urywa.

Nagranie zanotowało ponad 1,5 mln odtworzeń i zebrało ponad 240 tys. polubień.

W rzeczywistości rozmowa, którą tak emocjonalnie odebrali internauci, to fragment amerykańskiego serialu „911” emitowanego od 2018 roku w stacji Fox. Opowiada o pracy policjantów, strażaków, ratowników medycznych i dyspozytorów telefonu alarmowego.

#3. Papież nie powiedział, że kościół w Polsce to narzędzie szatana

Gazeta RDK Republika Demokracja Konstytucja Forum Obywatelskie opublikowała na Facebooku post z grafiką sugerującą, że papież Franciszek wypowiedział się na temat Kościoła katolickiego w Polsce. Przypisuje się papieżowi m.in. słowa „Kościół w Polsce to narzędzie szatana”.

Fake news wykorzystuje rzeczywiste słowa Franciszka, ale w zmanipulowanym kontekście. Zostały wypowiedziane w lutym 2019 roku podczas szczytu w Watykanie w sprawie pedofilii, jednak nie dotyczyły Kościoła katolickiego w Polsce, tylko ogólnej sytuacji Kościoła katolickiego. Ojciec Święty wobec wszystkich księży, którzy dopuszczają się pedofilii, użył określenia „narzędzie Szatana” oraz „drapieżne wilki”. Powiedział wówczas:

(…) Brutalność tego ogólnoświatowego fenomenu staje się w Kościele tym bardziej poważna i skandaliczna, że jest całkowicie niezgodna z jego autorytetem moralnym i wiarygodnością etyczną. Osoby konsekrowane, wybrane przez Boga, aby prowadziły dusze do zbawienia, pozwalają się zdominować ludzką słabością lub chorobą, stając się w ten sposób narzędziami Szatana. W maltretowaniu widzimy rękę zła, które nie szczędzi nawet niewinności dzieci. Żadne wyjaśnienia nie są wystarczające dla tych nadużyć z udziałem dzieci. Musimy z pokorą i odwagą rozpoznać, że stajemy twarzą w twarz z tajemnicą zła, które najmocniej uderza w najsłabszych, ponieważ są one obrazem Jezusa. Z tego powodu Kościół staje się coraz bardziej świadomy potrzeby nie tylko ograniczania najpoważniejszych przypadków nadużyć za pomocą środków dyscyplinarnych oraz procesów cywilnych i kanonicznych, ale także zdecydowane stawienie czoła temu zjawisku zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz Kościoła. Czuje się powołana do walki z tym złem, które uderza w samą istotę jej misji, jaką jest głoszenie Ewangelii najmłodszym i chronienie ich przed drapieżnymi wilkami (…).

#4. Wodą z kranu nie sprawdzisz skuteczności testów diagnostycznych

W sieci zaroiło się od krótkich filmów, których autorzy próbują testować skuteczność testów diagnostycznych w kierunku COVID-19. Testy były już polewane sokiem czy też piwem, dając za każdym razem wynik fałszywie pozytywny, co - zdaniem autorów - miałoby świadczyć o tym, że testy nie nadają się do wykrywania zakażenia. Ostatnio pojawił się w mediach społecznościowych 2-minutowy film, w którym podobnego wyczynu dokonano przy pomocy wody z kranu - tu też wynik okazał się być „pozytywny”. Nie można jednak określić zakażenia SARS-CoV-2 na podstawie błędnie wykonanego testu.

O nieprawidłowych sposobach przeprowadzania testów i złych wnioskach wyciąganych na ich podstawie dla redakcji Wirtualnej Polski wypowiadała się jeszcze w ubiegłym roku Matylda Kłudkowska, wiceprezes Krajowej Izby Diagnostów Laboratoryjnych:

Badania laboratoryjne to nie tylko nakropienie czegoś w coś i odczytania, czy są dwie kreski, czy jedna. Za wykonywaniem badań laboratoryjnych powinna stać jeszcze wiedza merytoryczna, której tutaj w tym przypadku ewidentnie zabrakło. U laików zostało wrażenie (…), że te testy są w zasadzie, delikatnie mówiąc, niefajne. Ubolewam, naprawdę.

Test widoczny na filmiku zidentyfikowała grecka redakcja fact-checkingowa Ellinika Hoaxes. Jest to szybki test diagnostyczny w kierunku COVID-19 z zestawu Abbott Panbio opracowanego przez firmę Medical Vakhandel. Test ten może wykryć zatem aktywne zakażenie. Cechuje się on czułością na poziomie 93,3% i swoistością 99,4%.

#5. Kaczyński podczas pandemii COVID-19 powiedział przedsiębiorcom, że się „nie nadają?” Nie, to wypowiedź z 2017 roku

„Przedsiębiorco, nie dajesz rady? Jest odpowiedź władz państwa” – czytamy w treści dołączonej do wideo. To fragment filmu, w którym prezes PiS Jarosław Kaczyński mówi: „Jeżeli ktoś nie jest w stanie prowadzić działalności gospodarczej w takich warunkach, to znaczy, że się po prostu do niej nie nadaje”. Nagranie zyskało od 20 marca 2021 roku ponad 1,4 mln wyświetleń i mimo upływu czasu wciąż jest udostępniane.

Jest to wypowiedź sprzed lat, odnosząca się do czego innego, wyrwana z kontekstu i w żaden sposób nie związana z pandemią koronawirusa czy problemami, z jakimi borykają się dzisiaj przedsiębiorcy.

– napisał do redakcji AFP Sprawdzam w mailu 15 kwietnia Radosław Fogiel, zastępca rzecznika Prawa i Sprawiedliwości.

Wypowiedź została wyrwana z kontekstu. To fragment przemówienia Kaczyńskiego z 4 lutego 2017 r., które prezes PiS wygłosił w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu podczas konferencji gospodarczej: „Odpowiedzialność przedsiębiorców za Polskę”.

Całe wystąpienie trwa pół godziny i można je obejrzeć tutaj:

#6. Nie, apostazja nie będzie wymagać udowodnienia, że Boga nie ma

Na grupie Facebookowej Antyklerykalna Rzeczpospolita Polska jeden z użytkowników zamieścił 19 kwietnia post, do którego załączył rzekomy artykuł z portalu TVP.INFO o tytule „Episkopat: Apostazja będzie trudniejsza. Trzeba udowodnić, że Bóg nie istnieje”.

Okazuje się, że artykuł o takim tytule wraz z fotografią autorstwa Sławomira Kamińskiego z Agencji Gazety został opublikowany 25 marca w satyrycznym portalu ASZdziennik. Tekst informuje o „skomplikowaniu” procedury wystąpienia z kościoła katolickiego: „Teraz, oprócz dotychczasowej procedury, należy na spotkaniu z proboszczem udowodnić, że Bóg nie istnieje”.

Na portalu ASZdziennik jest zawsze umieszczona adnotacja, która informuje o charakterze danej publikacji: „To jest ASZdziennik. Wszystkie cytaty i wydarzenia zostały zmyślone”.


Twórca zmanipulowanego posta usunął logo ASZdziennika i umieścił logo TVP.INFO, co miało uwiarygodnić informację w oczach odbiorców.