@jakubfk Pytania o realną rolę są częste, bo rzeczywiście z punktu widzenia osoby z boku sędzia szachowy ma niewiele do roboty, a pójście na turniej bardzo często to potwierdza.
Generalnie, jak z każdym sędzią – jego rolą jest zatwierdzanie formalnego opisu stanu faktycznego oraz rozwiązywanie sytuacji spornych.
Przykładowe pytanie na egzaminie, na które odpowiedziałem źle:
Gracze grają partię tempem 3 minuty na partię dodać 2 sekundy na każdy ruch na zawodnika. Sędzia dostrzega, że gracz grający białymi przekroczył czas. W tym czasie gracz grający białymi wykonuje ruch hetmanem i ten ruch daje mata. Gracz grający czarnymi ma tylko króla. Jaki jest wynik partii?
Dlaczego źle odpowiedziałem? Rozłożę to pytanie na czynniki pierwsze, co może być nudne, ale pokazuje, jakie niuanse potrafią kryć się w tak jednoznacznym pozornie sporcie, jakim są szachy.
Mamy tutaj styk trzech zasad:
1. Zawodnik, który dał mata, wygrywa partię. W takim razie powinny wygrać białe (
1:0).
2. Zawodnik, który przekroczył czas, przegrywa partię. W takim razie powinny wygrać czarne (
0:1).
3. Zawodnik, który ma tylko króla, nie może wygrać partii (zasada nie brzmi dokładnie tak i jest od niej jeden wyjątek, ale na potrzeby tego zadania możemy przyjąć, że brzmi właśnie tak). W takim razie nie powinny wygrać czarne (
1:0 lub
½:½).
Zasady 1. i 3. nigdy nie stoją ze sobą w konflikcie, bo zawodnik, który ma tylko króla nie może dać mata (i taka jest idea tego, że nie może wygrać partii – pełen przepis nie ogranicza się do samego króla i mówi o tym, że zawodnik nigdy nie może wygrać partii, jeśli pozostały na szachownicy materiał nie pozwala doprowadzić do pozycji, w której ten zawodnik daje mata).
Zasady 2. i 3. stoją ze sobą w konflikcie, którego rozwiązanie jest jednoznacznie opisane i dobrze znane: jeśli zawodnik przekracza czas, a jego przeciwnik ma tylko króla, wynikiem partii jest remis (½:½).
Ale mamy tu nadal konflikt między 1. a 2. Idźmy więc do innych przepisów. Przeczytamy w nich, że:
a) Mat automatycznie kończy partię (nawet jeśli zawodnicy go nie zauważą; to nagminne w turniejach dziecięcych, że zamatowany zawodnik potem sam daje mata – gdy to zostanie zauważone po partii, a przed końcem turnieju, zmienia się wynik z mocą wsteczną!).
b) Przekroczenie czasu nie kończy partii automatycznie – dopiero wtedy, gdy przeciwnik złoży prawidłową reklamację lub gdy sędzia stwierdzi fakt przekroczenia czasu.
I tutaj weszły niuanse interpretacyjne. Co to znaczy, że „sędzia stwierdzi X”? Uznałem, że ponieważ jego rolą jest rozwiązanie sytuacji spornej między zawodnikami, stwierdzenie przez sędziego jakiegoś faktu istotnego dla werdyktu końcowego następuje z chwilą, gdy sędzia oznajmi to zawodnikom. Bazując na takim rozumieniu – bo o to akurat nikt nie spytał na kursie – uznałem, że w opisanej sytuacji sędzia nie stwierdził przekroczenia czasu, zapewne chciał to zrobić, ale zanim mu się to udało, na szachownicy stanął mat, co zgodnie z przepisami kończy partię automatycznie.
Okazało się to jednak błędną odpowiedzią. Najwyraźniej więc dojście przez sędziego do jakiegoś wniosku w głowie jest już stwierdzeniem faktu, zatem pierwszeństwo ma fakt przekroczenia czasu. Poprawną odpowiedzią jest więc remis, gdyż czarne nie mogą wygrać partii, mając wyłącznie króla.