Igrzyska olimpijskie - jak to się właściwie zaczęło (część 2)

W poprzednim artykule szerzej zostały opisane trzy imprezy będące poprzednikami igrzysk olimpijskich – angielskie Cotswold Olimpick Games rozgrywane nieopodal Chipping Campden (od 1612 roku) i Wenlock Olympian Games, które toczyły się w małym miasteczku Much Wenlock (od roku 1850), a także Olimpiada Zappasa rozgrywana w latach 1859-1889 w Atenach. Nie były to jednak jedyne tego typu imprezy rozgrywane w XVIII i XIX wieku lub wcześniej. Dzisiaj przeniesiemy się na olimpiady do Francji, Szwecji, a na koniec powrócimy do Wielkiej Brytanii.

L'Olympiade de la République

W trakcie Rewolucji Francuskiej w latach 1796-1798 trzykrotnie rozegrana została L'Olympiade de la République, którą zapoczątkował Charles-Gilbert Romme, francuski polityk i twórca kalendarza rewolucyjnego. Pierwsza Olimpiada Republiki „w hołdzie antycznej rywalizacji” została rozegrana 1 Vendémiaire V roku, czyli według kalendarza gregoriańskiego 22 września 1796 roku. Sam pomysłodawca nie doczekał pierwszej olimpiady, jako że w czerwcu 1795 roku został skazany na śmierć na gilotynie za udział w rewolcie. Do wykonania wyroku jednak nie doszło, ponieważ Romme, podobnie jak jeden z innych skazańców, zadźgał się ukrytym wcześniej przez niego nożem w drodze na egzekucję.

Według źródeł zawody obserwowało ponad 300 tysięcy widzów. O godzinie 16:00 igrzyska zapoczątkowała rywalizacja w biegach, w której uczestniczyło 50 zawodników, a ex aequo zwycięzcami zostali: grenadier o nazwisku Villemereux oraz student Jean-Joseph Cosme. Następnie rozegrane zostało jeździectwo, w którym zwyciężył mieszczanin Turieux. Trzecią, a zarazem ostatnią konkurencją były wyścigi rydwanów, w których uczestnicy mieli do pokonania 6 okrążeń toru zbudowanego na Polu Marsowym. Najlepszym woźnicą okazał się niejaki Roger.

Niestety niewiele wiadomo o kolejnych dwóch edycjach L'Olympiade de la République, poza tym, że zawsze rozgrywane były 22 września. Wiadomo także, że w ostatniej edycji wprowadzono dodatkowo dwie nowe konkurencje, którymi były zapasy oraz potyczki konne, natomiast biegi rozgrywano na kilku różnych dystansach. Dodatkowo po raz pierwszy w historii sportu użyto systemu metrycznego, a zawodnicy pierwszy raz mieli mierzone czasy za pomocą dwóch zegarów. Ostatnią nowością wprowadzoną w trakcie ostatniej edycji w 1798 roku była parada uczestników, która odbyła się przed rozpoczęciem zawodów.

Olympiska spelen i Ramlösa

Dwukrotnie, w roku 1834 i 1836 w Ramlösie, jednej z dzielnic Helsingborga w Szwecji, odbyły się zawody sportowe pod nazwą Olympiska spelen i Ramlösa. Pierwsza edycja okazała się sukcesem i była szeroko opisywana w gazetach, m.in. w Helsingborgs-Posten, dzięki czemu znamy dokładne konkurencje i liczbę uczestników. W rywalizacji rozegranej 17 lipca 1834 roku wzięło udział 43 zawodników.


Rozegranymi konkurencjami były:

• Gimnastyka – 7 uczestników, zwycięzcą został student Uniwersytetu w Lund Ernst Krumlinde.
• Bieganie – 20 zawodników rywalizowało w pięciu biegach eliminacyjnych o długości 400 alenów (około 240 metrów). Zwycięzcy spotkali się w finale, którego długość wynosiła 850 alenów (nieco ponad 500 metrów). Zwycięzcą został Olof Jönsson z Glumslöv z czasem 1:54.
• Zapasy – 7 uczestników, z których najlepszym okazał się dozorca Nils Lamberg.
• Wspinaczka na maszt – 9 uczestników, a zwycięzcą został parobek Håkan Isaksson z Ellinge.

Poza pozytywnymi opiniami, organizator został skrytykowany za brak porządku wśród publiczności. Druga edycja została niemal niezauważona, co zakończyło krótką historię „olimpiady” w Ramlösie. Nie jest znana ani liczba uczestników, ani nazwiska zwycięzców. Rywalizacja odbywała się w pięciu konkurencjach – czterech znanych z roku 1834 oraz dodatkowo w literaturze. Drugie, a zarazem ostatnie zawody w Ramlösie odbyły się 4 sierpnia 1836 roku.

Organizator Olympiska spelen i Ramlösa, fechmistrz Gustaf Johan Schartau, dążył jeszcze do odrodzenia rywalizacji i 6 sierpnia 1843 roku zorganizował kolejne zawody, tym razem w Sztokholmie. Zawody okazały się częściowym sukcesem, również były szeroko opisywane w gazetach, jednak część z zaplanowanych konkurencji ostatecznie się nie odbyła. Była to ostatnia próba Schartaua na zorganizowanie publicznych zawodów sportowych. Rywalizacja w Ramlösie została później zapomniana na niemal 100 lat, aż w trakcie igrzysk olimpijskich w Garmisch-Partenkirchen 1936 przypomniał o nich historyk John Pape.

Grand Olimpic Festival

W latach 1862-1867 w Wielkiej Brytanii odbywały się coroczne zawody pod nazwą Grand Olimpic Festival, opracowane przez Johna Hulleya i Charlesa Melly’ego.
Pierwszy Festiwal pod przewodnictwem Hulleya odbył się w czerwcu 1862 roku w Liverpoolu i został bardzo dobrze przyjęty przez widzów, co zostało opisane w gazecie Liverpool Mercury takimi słowami:

„Tylko dzięki godnym pochwały i niestrudzonym wysiłkom Johna Hulleya zawdzięczamy, że [Grand Olympic] Festival] został doprowadzony do tak udanego i satysfakcjonującego wydarzenia”.

Po zorganizowaniu trzech edycji John Hulley otrzymał srebrny medal od stowarzyszenia Olimpiady Wenlock (opisanej w poprzednim artykule) „w dowód uznania dla jego talentu i cennych usług w dziedzinie wychowania fizycznego”. Czwarta edycja po raz pierwszy została rozegrana poza Liverpoolem – w walijskiej miejscowości Llandudno, która gościła także piątą edycję. Ostatni Festival powrócił do Liverpoolu i został przeprowadzony w dniach 28-29 czerwca 1867 roku w gimnazjum Myrtle Street oraz na terenach Sheil Park Athletic Grounds.


Dodatkowo Hulley i Melly w 1865 roku założyli Narodowe Stowarzyszenie Olimpijskie w Liverpoolu, będące protoplastą Brytyjskiego Komitetu Olimpijskiego, a także 31 lipca tego samego roku z pomocą Williama Peny’ego Brookesa (twórcy Wenlock Olympian Games) zorganizował krajowe igrzyska olimpijskie, który odbyły się na wodach Tamizy oraz na stadionie krykieta Crystal Palace w Londynie.

John Hulley po dwunastu latach działalności usunął się w cień i niewiele wiadomo o jego późniejszym życiu. Podobno podróżował m.in. do Ameryki Północnej, a zimy spędzał na kontynencie w celu uniknięcia surowej pogody. Zimę 1874/75 spędził w Liverpoolu, co spowodowało nagłe pogorszenie jego stanu zdrowia i w konsekwencji śmierć w wieku zaledwie 42 lat. Jego grób w fatalnym stanie został odnaleziony dopiero w 2008 roku po ponad 130 latach. Rok później mogiła Hulleya została odnowiona.

Inni poprzednicy nowożytnych igrzysk olimpijskich

W latach 1777-1799 na terenie dzisiejszych ogrodów Dessau-Wörlitz w Drehberg rywalizację inspirowaną starożytnymi igrzyskami organizował książę Anhalt-Dessau Leopold III. Zawody na krótko zostały wznowione w latach 1840-1842, natomiast od 1989 odbywają się corocznie.


Zakon Dominikanów w Grenoble od 1832 także organizował rywalizację inspirowaną igrzyskami, rywalizacja miała miejsce jeszcze do połowy XX wieku.

Odrodzenie igrzysk olimpijskich

Ateny zostały wybrane na gospodarza jednogłośnie podczas ostatniego dnia kongresu, który odbył się w dniach 16-23 czerwca w Sorbonie. Tego samego dnia przedstawiciel greckiej delegacji, biznesmen i pisarz Demetrios Vikelas (1835-1908), żyjący w Paryżu, został wybrany pierwszym prezydentem Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego.

Organizacja I Igrzysk Olimpijskich

Wieść, że igrzyska olimpijskie powrócą do Grecji została dobrze przyjęta przez obywateli, media i rodzinę królewską. Według barona de Coubertina „książę Konstantyn przyjął z wielką przyjemnością wiadomość, że igrzyska olimpijskie zostaną zainaugurowane w Atenach”. Francuz potwierdził, że „król i książę obejmą patronat nad igrzyskami”. Na główną arenę zmagań został wybrany Stadion Panateński dla rywalizacji lekkoatletów, zapaśników, ciężarowców oraz gimnastyków, Neo Phaliron Velodrome dla wyścigów kolarskich oraz części meczów tenisowych, a także Zappeion, gdzie mieli rywalizować szermierze.


Niestety organizacja igrzysk nie była łatwa dla Grecji z powodu problemów finansowych oraz zamieszania politycznego. Pod koniec 1894 roku rozważana była nawet rezygnacja z organizacji igrzysk, co zostało potwierdzone zarówno przez premiera Charilaosa Trikoupisa, jak i przez przewodniczącego Komitetu Olimpijskiego Zappasa – Stephanosa Dragoumisa. Koszt organizacji został wyliczony na 3 740 000 drachm, czyli trzykrotnie więcej niż prognozował de Coubertin. Baron de Coubertin i Demetrios Vikelas nie chcieli dopuścić do upadku idei odrodzenia igrzysk i 7 stycznia 1895 roku ogłosili, że Konstantyn został mianowany na szefa komitetu organizacyjnego, a jego głównym celem będzie zebranie niezbędnych funduszy potrzebnych do zorganizowania zawodów.


Ostatecznie 330 000 drachm zostało zebranych w publicznych zbiórkach, 400 000 wpłynęło ze sprzedaży okolicznościowych znaczków, a kolejne 200 000 ze sprzedaży biletów. Dodatkowo grecki biznesmen George Averoff (1815-1899) zgodził się przeznaczyć 920 000 drachm na kolejną renowację Stadionu Panateńskiego, a w ramach podziękowań do dnia dzisiejszego przed stadionem stoi jego pomnik.

Uczestnicy

Pierwszą i najważniejszą rzeczą uchwaloną przez MKOl w 1894 roku było przeprowadzenie zawodów w pełni amatorskich. Głównym sędzią igrzysk został król Jerzy I, którego „obecność nadawała odpowiednią wagę i autorytet [wszystkim] decyzjom sędziowskim”.

Podczas pierwszych igrzysk wystąpiło wielu sportowców „z przypadku”, którzy akurat przebywali wówczas w Atenach w pracy lub na wakacjach. Jednym z takich zawodników był dwukrotny mistrz olimpijski w tenisie John Pius Boland, który akurat przebywał z wizytą u przyjaciela. Wioska olimpijska pojawiła się dopiero podczas igrzysk olimpijskich w 1932 roku, więc sportowcy sami musieli sobie zapewnić nocleg i wyżywienie.

Kobiety nie zostały dopuszczone do zawodów, ponieważ wielkim przeciwnikiem tego był baron de Coubertin, który uważał to za „niepraktyczne, nieinteresujące, nieestetyczne i niepoprawne”.

Według oficjalnych danych przedstawianych przez MKOl, w igrzyskach wystąpiło 241 sportowców, choć według innych historyków było ich 245 (Mallon & Widlund) lub 246 (De Wael), z czego 179 znanych jest przynajmniej z nazwiska. Kolejną niewiadomą jest liczba reprezentowanych nacji – MKOl podaje, że na igrzyskach wystąpili przedstawiciele 14 państw, jednak bez wymieniania ich.

Idea drużyny narodowej była wówczas nieznana, a zawodnicy reprezentowali głównie kluby, jednak w oficjalnych wynikach przy nazwisku każdego zawodnika podawana jest jego narodowość. W igrzyskach wystartowali prawdopodobnie reprezentanci: Australii, Austrii, Bułgarii, Cesarstwa Niemieckiego, Chile, Danii, Francji, Grecji, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Szwecji, Węgier, Wielkiej Brytanii i Włoch.

Część źródeł wyklucza z tej listy Chile – zgłoszony biegacz Luis Subercaseaux nie widnieje w oficjalnych wynikach – oraz Bułgarię – z czterech zgłoszonych gimnastyków z klubu Junak wystartował tylko Charles Champaud (bułg. Шарл Шампо, Szarł Szampow), który był Szwajcarem mieszkającym w Bułgarii. Dodatkowo Australia była pod panowaniem brytyjskim, Austria i Węgry tworzyły jedno państwo, a Szwecja była w unii z Norwegią. Część historyków do listy państw uczestniczących w zawodach dopisuje również Egipt, skąd pochodził jeden z tenisistów greckich.


Pierwszą ofiarą „amatorszczyzny” na igrzyskach padł biegacz długodystansowy Carlo Airoldi. Włoch z powodu braku zainteresowania ze strony innych sportowców z kraju oraz braku środków na opłacenie przejazdu do Grecji zdecydował się wyruszyć do Aten pieszo. Airoldi swoją podróż rozpoczął 28 lutego, wygrywając w międzyczasie kilka biegów rozgrywanych w miejscach, przez które przebiegała jego trasa. Włochowi doradzono, by nie przekraczał granicy albańskiej pieszo, toteż za pieniądze zarobione w biegu Mediolan - Barcelona długodystansowiec zakupił bilet i przepłynął część trasy statkiem – dokładniej z okolic Dubrownika do Patras.


Maratończyk dotarł do Aten 2 kwietnia i mimo początkowo przyjaznego nastawienia Greków, ostatecznie został zdyskwalifikowany kilka godzin przed rozpoczęciem biegu. Powodem wykluczenia były zarobione przez niego pieniądze w zawodach, dzięki którym mógł opłacić część podróży. Naciski gospodarzy na dyskwalifikację były tym większe, że po porażce w rzucie dyskiem, który traktowali jako „swoją” konkurencję, bali się, że stracą również wygraną w biegu maratońskim. Sam Włoch został później aresztowany przy próbie dostania się na stadion, a jego wielkim niespełnionym marzeniem było zmierzenie się ze zwycięzcą biegu – Spyridonem Louisem.

Dyscypliny

W 1894 roku został opublikowany wykaz dyscyplin, które planowano rozegrać podczas igrzysk – były to: lekkoatletyka, gimnastyka indywidualnie i grupowo, szermierka (floret, szabla, szpada), zapasy, sporty wodne (żeglarstwo, wioślarstwo i pływanie), kolarstwo, jazda konna (wszechstronny konkurs konia wierzchowego) i „gry atletyczne” (tenis i krykiet).

Ostatecznie w zawodach znalazło się jeszcze podnoszenie ciężarów oraz strzelectwo, które w programie uwzględnił sam de Coubertin, natomiast wykreślono jeździectwo. Konkurencje wioślarskie i żeglarskie zostały odwołane w trakcie igrzysk z powodu złych warunków pogodowych, natomiast rozgrywki krykietowe nie odbyły się z powodu braku chętnych. W programie nie uwzględniono innych gier zespołowych (sportowcy je uprawiający rzadko byli amatorami), boksu (który uznano za dyscyplinę nieszlachetną) oraz polo, z powodu warunków terenowych. Ostatecznie rywalizacja toczyła się w 43 konkurencjach w 9 dyscyplinach, zawody trwały 8 dni.

Otwarcie Igrzysk

Pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie zostały oficjalnie otwarte 6 kwietnia 1896. W ceremonii udział wzięło około 80 tysięcy widzów, w tym rodzina królewska. Oficjalnego otwarcia po wcześniejszej przemowie księcia Konstantyna dokonał król Jerzy I mówiąc:

„Pierwsze igrzyska olimpijskie w Atenach uważam za otwarte. Niech żyje naród. Niech żyją Grecy”.

Następnie przez orkiestrę i 150-osobowy chór został odegrany hymn olimpijski skomponowany przez Spiridona Samarasa. Hymn stworzony na igrzyska w Atenach został wiele lat później przyjęty jako oficjalny, a miało to miejsce w 1960 roku podczas otwarcia igrzysk w Squaw Valley. Inne elementy ceremonii otwarcia igrzysk zostały wprowadzone w późniejszych latach, przysięga sportowców odbywa się od 1920 roku, ogień olimpijski po raz pierwszy pojawił się w 1928 roku, a sztafeta olimpijska ma miejsce od 1936 roku.


W następnej części dowiemy się m.in.:

• Który z mistrzów olimpijskich spędził rok w więzieniu.
• Który z mistrzów olimpijskich mimo użycia broni w stosunku do innej osoby został szybko zwolniony z aresztu.
• Kto został pierwszym oszustem w historii igrzysk.
• Jak mistrz olimpijski zripostował króla Jerzego I.

Źródła: 1, 2, 3, 4, 5, 6