Czego mogłeś nie wiedzieć o gladiatorach

Etruskowie podczas pogrzebu swoich zmarłych oddawali im cześć w formie walk, zamiast składania ofiar z ludzi. W czasie pogrzebu trzy pary wojowników pokazywały swoje umiejętności. Gdy na pogrzebie rzymskiego senatora sześciu jeńców stoczyło walkę około roku 264 p.n.e., rozrywka ta natychmiast stała się bardzo popularna. Źródła nie podają gdzie dokładnie miała miejsce pierwsza walka niewolników - czy przy grobie senatora, czy na Forum Boarium. Nie wiemy również jakiej broni używali podczas potyczek. Jednak na pewno od tej ceremonii pogrzebowej zaczęła się moda na walki. Początkowo brały w nich udział tylko trzy pary zawodników, ale z czasem, gdy do Rzymu zaczęto sprowadzać niewolników i jeńców wojennych w widowiskach walczyło ich coraz więcej.

#2. Gladiator to niekoniecznie niewolnik

Gladiatorem mógł zostać każdy silny, potrafiący posługiwać się jakąkolwiek bronią mężczyzna. Oprócz niewolników, jeńców wojennych (zazwyczaj Traków, Gallów i Germanów) i przestępców, gladiatorem mógł też zostać wolny człowiek. Jedyna różnica między nimi była taka, że ludzie wolni mogli w każdej chwili zrezygnować z tego zawodu i wrócić do normalnego życia.

Przestępcy mogli wybrać jako karę albo natychmiastową śmierć, albo walki na arenie. Ten sposób karania przestępców był surowo krytykowany przez Senekę. Pod koniec istnienia Imperium Rzymskiego połowa gladiatorów była wolnymi ludźmi - wyzwolonymi gladiatorami i niewolnikami oraz żołnierzami, którzy nie mieli gdzie się podziać i z czego żyć. Czasem wolni ludzie stawali do walki na arenie w szlachetnym celu wywalczenia czyjejś wolności lub mniej szlachetnym - zarobienia pieniędzy. Część żołnierzy wybierała profesję gladiatora, ponieważ byli przekonani, że mają większą szansę na przeżycie na arenie niż na wojnie.

#3. Gladiator to też niekoniecznie mężczyzna

Na arenach występowały również kobiety. Początkowo wszystkie gladiatorki były przywożone spoza Imperium, ponieważ Rzymianki nie mogły posługiwać się bronią i być w tym kierunku szkolone. Na arenach walczyły więc kobiety z Tracji, Scytyjki czy Germanki. Koszt sprowadzenia wojowniczek był bardzo wysoki, więc tylko najzamożniejsi mogli sobie na to pozwolić. Tytus i Neron byli wielkimi fanami oglądania walk kobiet i nie zwracając uwagi na koszty sprowadzali je z krajów barbarzyńskich. Neron poszedł o krok dalej i zmuszał rzymskie kobiety z wyższych warstw społecznych do brania udziału w walkach. Dopiero w 11 r. n.e. senat zakazał tym dziewczynom udziału w walkach. Kobiety z niższych sfer mogły walczyć aż do roku 200 n.e. kiedy to wprowadzono całkowity zakaz walk kobiet bez względu na ich pochodzenie. Zakaz ten jednak nie był zbyt ściśle przestrzegany.

#4. Rodzaje gladiatorów

Żaden z gladiatorów nigdy nie mógł walczyć przebrany za rzymskiego legionistę jak to często widzimy na filmach. Gladiatorzy byli podzieleni na grupy w zależności od rodzaju broni jaką się posługiwali oraz charakterystycznego stroju. Oto kilka typów gladiatorów:

Andabata to gladiatorzy walczący w hełmach z przyłbicą pozbawioną otworów na oczy co sprawiało, że walczył na wyczucie. Za osłonę służyła im kolczuga.

Dimachaerus w walce używali dwóch sztyletów, nie nosili za to hełmu.

Gal to gladiator uzbrojony „po galijsku”, tzn. w długi miecz i ciężki pancerz.

Murmillo uzbrojony był w podłużną, prostokątną tarczę, osłonę ramienia, miecz i hełm przypominający głowę ryby.

Hoplomachus walczył w pełnym rynsztunku opartym na uzbrojeniu greckich hoplitów. Osłaniał go hełm zdobiony wielkim grzebieniem i piórami, metalowe nagolenniki oraz skórzane i wełniane osłony.

Jak widać, gladiatorzy nie mieli pełnych pancerzy, a ich ciała były chronione tylko częściowo. Musieli walczyć półnadzy dlatego, że widzowie, a zwłaszcza kobiety, lubili patrzeć na muskularne ciała wojowników. Tak więc hełmy, nagolenniki i inne skórzane części pancerza chroniły tylko najwrażliwsze części ciała gladiatora. Dobierano ich w pary tak, aby każdy z nich miał mniej więcej równe szanse. Publiczność lubiła oglądać wyrównane, długie walki, a nie szybkie ścięcie głowy.

#5. Szkoły gladiatorów

Imperium Rzymskie miało około 100 szkół dla gladiatorów. Wszystkie z nich miały duży plac na którym trenowali zawodnicy, baraki oraz trybuny dla widzów. Podczas treningów na trybunach zasiadali widzowie i łowcy talentów. Żeby zamieszkać i zacząć trening w szkole, kandydat na gladiatora musiał najpierw przejść badanie lekarskie, złożyć uroczystą przysięgę, że będzie wierny zasadom i słuchał swojego lanisty, który stawał się panem jego życia i śmierci. Następnie podpisywał kontrakt, w którym wyszczególnione było jakiej broni będzie używał, ile walk stoczy i ile pieniędzy dostanie za wygraną. Z wykopalisk archeologicznych dowiadujemy się, że gladiatorzy w barakach mieli osobne pokoje, a w niektórych szkołach były one ogrzewane. W samym Rzymie były cztery szkoły Ludus Dacus, Ludus Gallicus, Ludus Matutinus oraz największa i najlepsza Ludus Magnus.

#6. Dieta

Gladiatorzy byli praktycznie wegetarianami. Podstawą ich diety była kasza, fasola i jęczmień. Bardzo rzadko jedli mięso. Ich dieta nie różniła się zbytnio od tego co jedli pozostali mieszkańcy Imperium. Uważa się jednak, że gladiatorzy dostawali kasze i ziarno gorszej jakości. Korzystając z możliwości jakie daje spektroskopia, naukowcy zbadali kości gladiatorów i odkryli, że gladiatorzy musieli spożywać jakieś produkty bogate w minerały, zwłaszcza stront i wapń. Gladiatorzy podobno pili napój zawierający popiół, a naukowcy mówią, że popioły roślinne spożywali po to, aby wzmocnić ciało po wysiłku fizycznym i przyspieszyć gojenie kości. Dieta gladiatorów składająca się z warzyw i zbóż zaskakuje współczesnych ludzi, przyzwyczajonych do spożywania dużych ilości mięsa i zażywania suplementów. Okazuje się, że dieta wegetariańska dostarczała organizmowi wystarczająco dużo energii, nawet do krwawej i wyczerpującej walki na śmierć i życie.

#7. Opieka medyczna

Każda szanująca się szkoła gladiatorów zatrudniała lekarza. Te najlepsze miały nie tylko lekarzy, ale również masażystów, którzy zajmowali się obolałymi gladiatorami po treningach. Właściciele szkół bardzo dbali o zdrowie swoich gladiatorów, ponieważ zależało im na tym, aby jak najdłużej mogli walczyć i zarabiać pieniądze. Wyszkolenie jednego gladiatora było niezwykle kosztowne, więc nie ma się co dziwić, że bardzo dbano o ich zdrowie.

Jednym z najsłynniejszych lekarzy, którzy zajmowali się gladiatorami był Galen z Pergamonu. Był on świetnie wykształconym i wszechstronnym medykiem. Sam komponował leki, przeprowadzał skomplikowane zabiegi chirurgiczne i starał się dokładnie poznać anatomię człowieka przeprowadzając sekcje zwłok. Pracując z gladiatorami nie tylko leczył ich rany, ale również starał się wprowadzić bardziej urozmaiconą dietę. Podczas dwóch lat pod jego opieką zmarło tylko dwóch gladiatorów (za jego poprzednika aż 60).

#8. Walki, a nie rzezie

W filmach i literaturze krew gladiatorów leje się hektolitrami, a sterty zwłok wywożone są na wozach po każdych igrzyskach. Jasne, że gladiatorzy umierali na arenie, ale nie było to zbyt częste. Wyszkolenie zawodnika kosztowało kilkadziesiąt tysięcy sestercji, więc mało która szkoła mogłaby sobie pozwolić na stracenie kilkudziesięciu gladiatorów podczas jednej imprezy. Zgodnie z regułami walki (których wszystkich nie znamy), walka mogła być przerwana, aby na arenę mógł wejść lekarz opatrujący rany lub zbrojmistrz, który dokonywał szybkich napraw uszkodzonych tarcz czy broni. Pokonany gladiator zwracał się z prośbą do publiczności o darowanie życia i z reguły otrzymywał prawo łaski. Tłum skazywał na śmierć gladiatorów, którzy walczyli tchórzliwie lub nieumiejętnie.

Źródła: 1, 2, 3, 4, 5