Jaka przyszłość czeka nasze bombelki? Opinia psychologa

Od dawien dawna śmieszkujemy sobie z młodszych pokoleń. Jest to normalne. I powszechne. Za przykład może posłużyć pewna gliniana płytka sprzed 5 tysięcy lat. Kiedy ją odszyfrowano, odkryto, że treść dotyczyła narzekań starszego pokolenia na to młodsze. Tymże konfliktem byliśmy katowani na lekcjach języka polskiego, a najsłynniejszy to chyba ten pomiędzy oświeceniowcami i romantykami (sławne Mickiewiczowskie „szkiełko i oko”).
No i my też tak sobie śmieszkujemy i znając realia tysiącleci, nic sobie z tego nie robiłam. Do teraz.

Rodzice-helikoptery

Natknęłam się na artykuł, w którym opisywano nadmierne zaangażowanie rodziców w naukę młodzieży. To zaangażowanie było tak silne, że rodzice podpowiadali nastoletnim dzieciom na sprawdzianach w tracie nauki zdalnej, tworzyli im ściągi na stacjonarne klasówki i jawnie się do tego przyznawali na wspólnym rodzicielskim komunikatorze. Na tymże komunikatorze spamowali innych rodziców pytaniami o prace domowe i ich rozwiązania, pytając wprost: „jak rozwiązaliście zadanie z fizyki”. Głosy rozsądku wzywające do opamiętania się, wszak uczeń 8 klasy powinien już samodzielnie zadbać o swoje lekcje, spotykały się z atakiem lub odrzuceniem. I jest to spójne z tym, co zaobserwowałam w praktyce zawodowej. Wielokrotnie rodzice skarżyli mi się na to, że ich dzieci nie chcą się uczyć, że muszą teraz przeczytać daną lekturę, by pomóc dziecku w omawianiu jej; pytali co zrobić, by się uczyły, czy to nie jest jakieś ADHD, że dziecko woli spotkać się z kolegami czy pograć na sprzęcie zamiast się uczyć. Ci sami rodzice wręczali dwulatkowi tableta, by mieć chwilę spokoju, ale to już inna kwestia. Wielu rodziców kilkakrotnie w ciągu dnia zagląda w Librusa, niektóry przyznają wprost, że korzystają z niego częściej niż z Facebooka, a nawet sami wypełniają polecenia nauczycieli. I tak czternastoletni Janek nie musi martwić się o blok w plecaku czy zeszyt do nut, bo plecak ma już dawno spakowany. Praca na plastykę? Prezentacja? Zrobi mama, która potem wyleje żale na Facebooku, że jej bąbelek w konkursie nie jest na podium, a wygrały jakieś bazgroły. I tenże bąbelek będzie miał problemy z podjęciem jakiejkolwiek decyzji w dorosłości.

Pandemia

Psychologiczne gabinety pękają w szwach. Tak, pandemia mocno namieszała. Jak to się przejawia u młodzieży? Wróćcie pamięcią do tych lockdownowych przedłużających się monotonnych dni. Czasem ciężko było je sobie zaplanować, prawda? A co dopiero nastolatek, którego lekcje o określonych godzinach mają uczyć dyscypliny. Którego organizm jest jedną wielką mieszanką hormonalną (a za zegar biologiczny odpowiadają właśnie hormony). Do tego dochodzi presja w szkole, czasem rywalizacja. Nie wiem, czy zdajecie sobie z tego sprawę, ale już pierwszoklasiści szkół średnich są straszeni maturą. Drodzy dorośli, czy ktoś Was straszy tym, co będzie za 4 lata? Studenci, czy straszą Was obroną pracy magisterskiej już na pierwszym roku? Mnie nie straszyli. I sądzę, że młodzieży można by tego rodzaju stres oszczędzić. A do tego dochodzą social media. Młodzież naprawdę robi sobie głupie fotki, przerabia je, tworzy memy i udostępnia bez zgody i wiedzy osoby umieszczonej na zdjęciu. Podkreślam to, bo do nie dawna byłam pewna, że opowieści o tym to przesada. To nie jest przesada. I to wiąże się z ogromnym lękiem wśród nastolatków – co będzie, jeśli to ja się stanę ofiarą takiego zdjęcia? Tak, wiem, wydaje się to błahym problemem, ale dla nich to poważny kłopot. Który bywa bagatelizowany przez dorosłych, a to powoduje, że czują się niezrozumiani i uciekają w inne sposoby rozładowania napięcia.
Domyślacie się jakie?

Używki

Od niedawna obserwuję postępujący trend, zakrywany teorią o kompletnym braku skutków ubocznych, czyli palenie marihuany. UWAGA: odezwa do rodziców: nie znam ŻADNEGO nastolatka, który nigdy nie próbował marihuany… taka ciekawostka, choć nie znam wszystkich. I potem zdziwienie, że dziecko nie może się skupić (pewnie to ADHD), ogranicza kontakty z innymi (AUTYZM! To pewnie przez szczepionkę*) lub ma objawy schizofrenii. Marihuana może powodować urojenia o charakterze prześladowanym oraz stany odrealnienia, opisywane jako bardzo nieprzyjemne. Alkohol jest u młodzieży tak powszechny, że część nawet nie obawia się przyznać, że sobie na imprezkach popija. A jak będzie w domu wpadka – dziecko spotyka się z karą. I jest zdezorientowane, nigdy nie miało zakazów, a nagle ma ich mnóstwo. Buntuje się, nie rozumie, więc zaczyna kłamać. Rodzic wierzy, pozwala na więcej, ale kłamstwo wychodzi na jaw. Dziecko nie jest nauczone odpowiedzialności za swoje błędy, więc znowu kłamie i zrzuca odpowiedzialność. Na kolegów, na nauczycieli, na szkołę lub na „bardzo poważne problemy”. Rodzice słysząc to biegną do psychologa, bo co to za problemy? Pewnie gwałt, prześladowanie w szkole. Albo homoseksualizm. A to po prostu efekt lęków rodziców i wynikającej z nich zaniedbanej komunikacji w rodzinie.
- Ale przecież moje dziecko by mnie nie okłamało, to musi coś być!
Mimo wszystko dobrze, jeśli nastolatek trafi na dobrego psychologa. Nawet jeśli ten „bardzo duży problem” to strach przed przyznaniem się rodzicom, że sobie popija na imprezach, bo tak się bawią jego rówieśnicy i on też tak chce.

Zaburzenia

To nie jest tak, że zaburzeń nie ma. Ich jest naprawdę wiele. Młodzieży dokuczają przede wszystkim zaburzenia lękowe i depresyjne oraz coraz częściej występujące próby samobójcze. Te ostatnie zajmują piąte miejsce przyczyn zgonów wśród polskich nastolatków. To poważny problem. Do tego dochodzi mało psychiatrów dziecięcych, co skutkuje zamykaniem dziecięcych oddziałów psychiatrycznych. W Polsce mamy niewiele ponad 400 lekarzy psychiatrów dziecięcych. Nie każde województwo posiada dziecięcy oddział psychiatryczny. Na pobyt w tymże czeka około 600 nieletnich. Dobrym znakiem jest wyróżniająca się wysoka samoświadomość młodzieży w kwestii zdrowia psychicznego. O najczęstszych przyczynach trudności dotykających młodzież napisałam w poprzednim akapicie, tu jednak chciałabym wrócić do tego pierwszego. Jeszcze do niedawna uważano, że podstawą zaburzeń u młodzieży są rodzice angażujący się w zapewnienie im jak najlepszych warunków bytowych kosztem uwagi i wsparcia emocjonalnego. Ten problem dalej występuje. Pojawił się jednak drugi – zbyt nadopiekuńczy rodzice. Tak bardzo, że do gabinetu potrafi przyjść młody dorosły z mamą, która sama odpowiada na pytania skierowane bezpośrednio do dziecka, nawet na takie jak: „co się stało, że pan/pani tak wtedy zareagował/a”. Czy wizyty rodziców w dziekanacie na studiach. Czy ogarnianie dorosłym dzieciom pracy. Owszem, to piękne, że rodzic kocha i chce pomagać, że się troszczy. To piękne, że młody człowiek ma do kogo zwrócić się po pomoc. Ale to wciąż podawanie ryby, a nie wędki. A człowiek ma już ponad 20 lat.

Zalecenia

Przedstawiłam dość pesymistyczny obraz. Jest związany z zawężeniem mojej uwagi, bo jednak przeważnie mam do czynienia z osobami przejawiającymi trudności. Wiem, że nie reprezentuję tym opisem całości społeczeństwa. Nie wiem jednak, o jak licznej grupie piszę. Mam nadzieję, że o małym procencie. Co zrobić, by zapobiec tego rodzaju problemom?

a) Rozmawiać – z dzieckiem można rozmawiać. Nie dyskutować, zrzucać na niego sprawczość, lecz rozmawiać o jego emocjach. Informować go o decyzji dorosłego i pytać go, co w związku z tym czuje. Młodsi mogą mieć problem z taką abstrakcją jak emocje, więc można ich zapytać, ja to odbiera w ciele (ciepło/zimno, ucisk). Można zapytać, co ma ochotę zrobić, np. kiedy słyszy, że rodzice nie będą mieszkali razem i zapewnić go o bezwarunkowym wsparciu.

b) Stawiać granice – to OK, że dziecku trzeba wyznaczyć jakieś zasady. Jest to bardziej OK niż ich brak. Dziecko dzięki temu uczy się, że w życiu dorosłym będą trudności, że będzie musiał się postarać, by je przekroczyć lub zaakceptować fakt, że niektórych się nie da przekroczyć.

c) Jeszcze raz rozmawiać – jeśli dziecko kogoś uderzy, nie krzycz na nie, nie wyzywaj, nie porównuj do dziecka sąsiadki. Zapytaj, co się stało, że to zrobił, jak ono by się czuło, gdyby ktoś tak je tak potraktował. I postaw granicę.

d) Nie rób z dziecka strony – jeśli ci się nie układa z drugą połówką, dziecko NIE MOŻE być stroną. Nie można robić z niego kabla telefonicznego (przekaż matce, że…), wmawiać mu, że tatuś go nie kocha, bo poszedł do innej pani, a już na pewno nie wolno zwalać na dziecko winy za problemy w domu (bo mama w wieku 18 lat zaszła w nieplanowaną ciążę i to wina dziecka, że się jej życie inaczej ułożyło). Każde takie zachowanie wzbudza poczucie winy, a jak już się ta emocja w nas zadomowi, mamy prostą drogę do prób samobójczych.

e) Postaraj się nie dawać nastolatkowi gotowych rozwiązań, tylko wskazówki. Pytaj go, jak było w szkole, czy wszystko OK, jeśli nie, to co się dzieje, zapewnij go o wsparciu, lecz spróbuj go nakierować na rozwiązanie. Pytaj, jak ten problem rozwiązałby jakiś jego autorytet (ktoś z serialu, gry), jaki jest idealny scenariusz danego problemu, a jaki najgorszy, jakie rozwiązania mu przychodzą do głowy, plusy i minusy. To wymaga czasu, ale da dziecku poczucie, że jest wspierane, a rodzicowi, że pomaga, a jednocześnie wychowuje.

Nie chciałam brzmieć jak ksiądz na ambonie, nie chciałam straszyć jak ci nauczyciele przed maturą. Wierzę, że jako społeczeństwo jakoś sobie poradzimy, ale wierzę też, że zawsze może być lepiej. Być może ten artykuł komuś coś uzmysłowi albo komuś pomoże.


*Całościowe zaburzenia rozwoju diagnozujemy, gdy objawy pojawią się w pierwszych trzech latach życia. Tylko i wyłącznie. Jak coś się pojawi później, nie będzie to autyzm.

Źródła: 1, 2, 3