Z czego śmiali się ludzie w średniowieczu?

„To jest boskie! Rysunek to im chyba Bartosz Walaszek w Paincie haratał”.

Gdybyśmy szukali cechy wspólnej pomiędzy naszymi czasami a średniowieczem, to powinniśmy skupić się na… bazgrołach na szkolnych ławkach, które mają wiele wspólnego z bazgrołami w kronikach i obrazach. Średniowieczne dzieła pełne są karykatur i rysunków ludzi eksponujących genitalia i pośladki. Różnica pomiędzy naszą epoką a tamtą jest taka, że dzisiaj takie rysunki możemy oglądać na murach obok haseł „ŁKS robi herbatę z wody po pierogach”, a w średniowieczu na fallusy można było trafić… w tekstach religijnych i opowieściach o władcach. No cóż, ludzie w wiekach średnich podchodzili do swojej religii dosyć luźno – z jednej strony na mocy wiary Bolesław Chrobry kazał wybijać zęby za nieprzestrzeganie postu, a z drugiej wielu duchownych luźno podchodziło do swojej religii, żartując sobie z kochanek księży.




Ludzie w średniowieczu nie ograniczali się jednak do rysunków. Popularne były także rzeźby rzygaczy, czyli ozdobnych zakończeń rynien. Poniżej jeden z rzygaczy z Wawelu:


Towarzysz Prosiaczek z XII wieku

Poza zamiłowaniem do rysowania penisów, ludzie w średniowieczu śmiali się z przywar, grup społecznych czy władców. Jak mówi Aleksandra Niedźwiedź dla scienceinpoland.pap.pl:

Humor, podobnie jak we wszystkich innych epokach, był sposobem na łamanie tabu, poruszanie trudnych, często niewygodnych tematów, wyśmiewanie powszechnie występujących zjawisk społecznych.

Ówcześni ludzie kpili sobie z kobiet i mężczyzn. I tak na przykład na rysunkach żartowano sobie z kobiet, które chciały wyzwolić się od męskiej dominacji. Średniowieczne modlitewniki pełne są scen pokazujących kobiety bijące mężczyzn. Jakie czasy, taka „zupa była za słona”.


Ludzie w średniowieczu uwielbiali drwić sobie z księży. Wielu duchownych naraziło się ludziom głównie za sprawą swojej hipokryzji – na kazaniu potrafili nawoływać do czystości, po czym po mszy wracali do swoich żon (wprowadzony w IV wieku celibat był często nieprzestrzegany, zaś jego regularne egzekwowanie rozpoczęło się dopiero w XII wieku). Żartowano także z samych świętych. Obok księży obiektem drwin stały się same rytuały. Popularna wówczas opowieść „Cztery prośby do św. Marcina” opowiada o chłopskim małżeństwie modlącym się do świętego z życzeniami dotyczącymi narządów płciowych współmałżonka. Prawdopodobnie te historie czytała arystokracja, która miała dosyć wyidealizowanej literatury dworskiej.

Niby błazen, a jako jedyny traktował króla na poważnie...

Błazen stał się pewnego rodzaju symbolem średniowiecznego humoru. Co prawda błaźni istnieli już w starożytności (Mezopotamia, Grecja i Rzym), jednak zawód ten święcił triumfy w średniowieczu. Głównym zadaniem błazna było wyręczanie tchórzliwych doradców króla w przekazywaniu trudnych informacji. Błaźni za nic mający poprawność polityczną byli niemile widziani wśród duchownych. Być może dlatego, że mieszkańcy miasteczek i wsi wbrew pozorom niechętnie chodzili do kościoła. Szczególnie gdy mieli do wyboru mszę po łacinie i występy błaznów podczas dnia targowego.

Zachowanie błaznów idealnie pokazano w „Rozmowach, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprośnym”. Marchołt, bohater podań żydowskich i apokryficznej opowieści o królu Salomonie, był prostackim błaznem, który sprawiał trudności władcy Izraela. Postać ta stała się znana za sprawą łacińskiej wersji opowieści z XIV wieku (w Polsce po przetłumaczeniu opowieści przez Jana z Koszyczka w 1521 roku). Poniżej fragment dialogu:

Gdy zaś Marchołta napadł kaszel, a w czasie rozmowy nagromadziło mu się w ustach wiele śliny, rozglądając się dokoła spostrzegł człowieka łysego stojącego obok króla. Wówczas nie widząc innego sposobu, jako że nie było gołej ziemi, na którą mógłby splunąć, zebrał ślinę w ustach i z całej siły plunął na czoło człowieka łysego. Łysek, krwią nagle zapłoniony; ledwie twarz obtarł, rzucił się do nóg królewskich i skargę na Marchołta uczynił.
Salomon: - Przecześ zanieczyścił oblicze tego łysego?
Marchołt: - Nie zanieczyściłem lecz użyźniłem, na płoną bowiem ziemię nawóz kładziemy, aby się na niej żyźnie rodziło.

Karnawałowe szaleństwo

Jak powszechnie wiemy, karnawał to czas pomiędzy świętami Bożego Narodzenia a Wielkim Postem, podczas którego ludzie bawili się na balach i paradach przebrani za błaznów lub królów. Sama nazwa karnawał wywodzi się od łacińskiego „carnem levare”, co znaczy pożegnanie mięsa.

Pierwszy karnawał miał miejsce w Wenecji prawdopodobnie pod koniec średniowiecza. Pierwsze zabawy przypominały trochę obecne rozrywki kibiców piłkarskich. I tak członkowie prywatnych stowarzyszeń zakładali różnokolorowe trykoty, by pokazać, że ich klan jest najlepszy. W przeciwieństwie do naszych sebiksów (którzy preferują kulturalny wpierdol podczas dyskusji Czy kibol Polonii Bydgoszcz może być sojusznikiem kibola Elany Toruń podczas ustawki z kibolami Unibaxu), tak mieszkańcy Wenecji decydowali się na organizowanie wyścigów łodzi, by pokazać kto ma rację. Obok wyścigów mieszkańcy miasta przebierali się i brali udział w różnorakich zabawach.

Karnawał pozwalał odprężyć się mieszkańcom Wenecji, którzy mieli depresję totalną, dlatego, że nie ma słońca przez 7 miesięcy w roku. Podczas mglistych zimowych miesięcy moralny porządek musiał ustąpić rozpuście. Wszystko było dozwolone – kto chciał przebrać się za biskupa ubierał ornat i szedł spowiadać, a kto chciał być cesarzem niemieckim przebierał się za Ottona III. Wystarczyło tylko przebrać się, założyć maskę i wziąć udział w zabawie, w której nikt nie wiedział kto jest kim.


Bonus!

Na zakończenie warto jeszcze dodać najstarszy brytyjski żart (a właściwie zagadka), który pochodzi z Kodeksu z Exeter z X wieku. Żart opowie sam Wojciech Mann:

FILM
Źródła: 1, 2, 3, 4

Opublikowany tekst opiera się na prezentacji Przychodzi Sokrates do lekarza, czyli humor na przestrzeni lat przedstawiony przez Nonsensopedię (od niedawna nonsa.pl) podczas Konwentu Fantastyki Fantasmagoria w Gnieźnie 9 lutego 2019 roku. Pełną prezentację możecie posłuchać tutaj.